خطرات و مضرات دی اکسید کربن چیست؟ دی اکسید کربن (CO₂) به عنوان یک گاز مبرد شناخته می‌شود که کاربردهای زیادی در صنایع مختلف دارد. از جمله کاربردهای آن می‌توان به باد کردن جلیقه‌های نجات یا قایق‌های بادی، پر کردن کپسول‌های آتش‌نشانی، و درست کردن نوشابه‌های گازدار اشاره کرد. همچنین این گاز یکی از گازهای کلیدی در چرخه کربن است. فعالیت‌های انسانی مانند سوختن سوخت‌های فسیلی، باعث برهم خوردن تعادل این چرخه و افزایش غلظت دی‌اکسید کربن در جو شده است. با این حال، اگرچه دی‌اکسید کربن در این صنایع مفید است، باید به مضرات گاز CO₂ و خطرات آن نیز توجه ویژه‌ای داشت. افرادی که با گاز CO₂ کار می‌کنند باید از خطرات گاز CO₂ و عوارض آن آگاه باشند.
مضرات و عوارض گاز دی اکسید کربن
گاز دی اکسیدکربن گازی غیر‌قابل اشتعال و غیر قابل انفجار است اما تنفس آن در غلظت‌های بالا بدلیل اسید ضعیفی که تولید می‌کند باعث ترشی دهان و سوزش گلو می‌شود حتی ممکن است سبب خفگی و مرگ شود. سیلندر گاز دی اکسیدکربن ماکزیمم دارای فشار 50 تا 70 بار می‌باشد و می‌بایست در استفاده از آن حتما از رگولاتور گاز بعنوان فشارشکن استفاده کرد.
دی اکسیدکربن به عنوان یک گاز فشرده مایع ذخیره و حمل می‌شود. خطرات زیر با کربن مایع فشرده شده دی اکسید مرتبط هستند:
1ـ فشار بالا در ذخیره سازی و تجهیزات خدماتی دخیل است.
2ـ دی اکسیدکربن 5/1 برابر سنگین‌تر از هوا است و در جو پراکنده و ممکن است منجر به خفگی در مناطق محدودی باشد.
3ـ دی اکسیدکربن در غلظت‌های بالا همانطور که توضیح داده شد برای انسان سمی است
4ـ تبخیر دی اکسیدکربن می‌تواند دمای بسیار سرد مایع دی اکسیدکربنی را تولید کند که در پوست می‌تواند باعث یخ‌زدگی شود. دی اکسیدکربن جامد زیر 61 psig، بسیار سرد است که تماس طولانی با پوست باعث سوختگی یخ‌زدگی یا سرمازدگی خیلی سریع می‌گردد.
5_ در صورت نشت و تجمع گاز کربنیک در محیط، تنفس آن منجر به تغییر اسیدیته خون و در نتیجه صدمه به سیستم تنفسی، قلبی – عروقی و عصبی می‌شود.
6_ تماس با CO2 مایع باعث سوختگی شدید کرابوژنیک و آسیب به ارگان‌های حیاتی می‌گردد.
7_ دی اکسید کربن باعث آسیب به شش‌ها و ریه و چشم می‌شود.
8_ اگر از دی اکسیدکربن پزشکی بیشتر از مقدار استاندارد استفاده کنید ممکن است دی اکسید کربن پزشکی در غلظت‌های بالاتر از 5 درصد، منجرب مشکلات تنفسی شدید،افزایش فشارخون، تهوع و استفراغ و گاهی اوقات بیهوشی شود.
خطرات تماس کربن دی اکسید با پوست
تماس گاز کربن دی اکسید با پوست به خودی خود خطری ندارد، اما در شرایطی که گاز CO₂ در حالت مایع یا جامد باشد، سرمای زیادی دارد که می‌تواند منجر به سرمازدگی پوست شود. مضرات گاز دی اکسید کربن در این حالت می‌تواند به شکل خارش، سوزش، بی‌حسی، یا حتی آسیب‌های شدیدتری مانند سفید شدن و مرگ بافت‌های پوست نمایان شود.
اگرچه دی‌اکسید کربن به عنوان یک گاز گلخانه‌ای شناخته می‌شود، اما یخ خشک (شکل جامد دی اکسید کربن) در پزشکی کاربردهای متنوعی دارد. از جمله این کاربردها می‌توان به بی‌حسی موضعی، درمان زگیل و حفظ دمای پایین نمونه‌های بیولوژیکی اشاره کرد. در مقاله یخ خشک در پزشکی با کاربردهای آن بیشتر آشنا شوید.
آسیب های تماس چشم با CO2 گاز یا مایع
اگر چشم با گاز CO₂ تماس داشته باشد، به احتمال زیاد دچار تحریک، سوزش یا خارش خواهد شد. اما مضرات دی اکسید کربن مایع می‌تواند حتی جدی‌تر باشد. تماس چشم با دی‌اکسید کربن مایع می‌تواند به انجماد چشم و آسیب‌های دائمی منجر شود که در برخی موارد باعث نابینایی فرد می‌شود. برای جلوگیری از این آسیب‌ها، استفاده از عینک‌های ایمنی مخصوص آزمایشگاه ضروری است.
مضرات دی اکسید کربن برای دستگاه تنفسی
استنشاق گاز CO₂ در مقادیر کم مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما خطرات گاز CO₂ زمانی آغاز می‌شود که غلظت این گاز بالا برود. در این صورت، مشکلات تنفسی و کمبود اکسیژن به سراغ فرد می‌آید. علائمی مانند سردرد، تنفس سریع، افزایش ضربان قلب، حالت تهوع و استفراغ، تشنج، و سرگیجه از نشانه‌های استنشاق گاز CO₂ در مقادیر زیاد هستند. در صورت قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض گاز دی اکسید کربن، آسیب‌هایی جدی به سیستم عصبی وارد می‌شود و فرد ممکن است دچار افسردگی، خستگی، یا مشکلات عاطفی شود.
مضرات کربن برای بدن به همین جا ختم نمی‌شود؛ تنفس طولانی‌مدت گاز دی اکسید کربن می‌تواند باعث آسیب به اندام‌های حیاتی مانند قلب و مغز شود. کاهش سطح اکسیژن در خون علت این آسیب‌هاست. در شرایط خاص، عوارض گاز CO₂ می‌تواند منجر به مرگ شود.
در حالی که دی اکسید کربن به عنوان یک گاز گلخانه‌ای شناخته می‌شود، گاز اوزون در لایه استراتسفر نقش محافظتی در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید دارد. اما تخریب لایه اوزون توسط برخی مواد شیمیایی، خطرات جدی برای سلامت انسان و محیط زیست ایجاد می‌کند. برای مطالعه بیشتر در این زمینه به مقاله گاز اوزون چیست مراجعه نمایید.
علائم سمیت گاز دی اکسید کربن چیست و چرا؟
فشار خون بالا، سردرد، برافروختگی پوست و کشیدن عضلات و در سطوح بالاتر، انسان به دلیل افزایش غلظت دی‌اکسید‌کربن در بدن دچار وحشت،توهم،استفراغ،ضربان قلب نامنظم و بیهوشی یا حتی مرگ می‌شود. افزایش سطح همچنین باعث تحریک سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود که ممکن است در بعضی از بیماران که از قبل دچار فشارخون سیستمیک یا ایسکمی میوکارد هستند خطرناک باشد. همین طور افزایش درصد گاز CO2 در هوا باعث کاهش غلظت اکسیژن آلوئول و حساسیت قلب به کاتکول آمین‌های تجویز شده خارجی می‌شود. درصورت تماس با پوست باعث ایجاد حساسیت نمی‌شود اما در صورتی‌که مایع باشد به دلیل دمای پایین آن می‌تواند باعث یخ زدگی و سوختگی پوست شود، همچنین بی‌حسی و خارش از دیگر عوارض تماس با دی اکسیدکربن چه به حالت مایع و چه جامد است. در صورت تماس گاز دی اکسید کربن با چشم حساسیت ایجاد می‌شود که صدمات جبران ناپذیری مثل نابینایی در پی دارد؛ لذا در هنگام استفاده از این ماده باید احتیاط شود.
دی‌اکسید‌کربن یا CO2 نوعی گاز گلخانه‌ای است که در مقادیر کم، طبیعی و بی‌ضرر است اما مقدار زیاد آن در جو باعث افزایش دمای کره زمین و گرمایش جهانی می‌شود. این گاز که میزان ۳/۰ درصد از گازهای کره زمین را تشکیل می‌دهد بر روی زندگی تمام موجودات زنده و حتی غیر زنده تاثیر می‌گذارد.
کمک های اولیه بعد از تماس با کربن دی اکسید
در صورت استنشاق گاز CO₂ یا تماس آن با پوست و چشم، باید فوراً اقدامات درمانی انجام شود. افرادی که گاز کربن دی اکسید را استنشاق کرده‌اند باید به مراکز پزشکی مراجعه کنند. در صورتی که مضرات گاز دی اکسید کربن در تماس با پوست یا چشم مشاهده شود، باید محل تماس با آب تمیز و جاری شسته شود و پس از آن فرد باید به پزشک مراجعه کند تا شدت آسیب بررسی شود.
در این صفحه به مضرات و عوارض دی اکسید کربن پرداختیم. برای آشنایی بیشتر با خواص شیمیایی و فیزیکی این گاز، می‌توانید به صفحه کربن دی اکسید چیست مراجعه کنید.
جمع بندی
گاز دی اکسید کربن علیرغم کاربردهای صنعتی و تجاری، دارای خطرات و مضرات گاز CO₂ جدی است که می‌تواند تهدیدی برای سلامت انسان باشد. استنشاق این گاز می‌تواند منجر به سرگیجه، تهوع، و مشکلات تنفسی شود، و تماس آن با پوست یا چشم ممکن است به آسیب‌های جدی منجر شود. برای کاهش خطرات گاز CO₂ و مضرات دی اکسید کربن باید از تجهیزات ایمنی مناسب استفاده کرد و از تماس طولانی‌مدت با این گاز اجتناب کرد.
در نهایت، ذخیره‌سازی ایمن دی‌اکسید کربن می‌تواند به کاهش خطرات این گاز کمک کند. اگر به دنبال روش‌های جدید ذخیره سازی گاز کربن دی اکسید هستید، مقاله‌ای که در این زمینه منتشر شده است را مطالعه کنید.
با کربن بارد، خرید مطمئن را تجربه کنید
