گاز هگزان (Hexan Gas) یکی از پرکاربردترین حلال های آلی در صنایع مختلف ازجمله تولید چسب، رنگ، استخراج روغن های گیاهی، آزمایشگاه های تحقیقاتی و صنایع پتروشیمی است. این ترکیب شیمیایی به دلیل ویژگی هایی مانند فراریت بالا، قابلیت حل کردن چربی ها و پایداری شیمیایی مناسب، جایگاه مهمی در فرآیندهای صنعتی دارد.
با این حال، استفاده از هگزان نیازمند آگاهی از قیمت، منابع خرید معتبر و نکات ایمنی است. بدین صورت، علاوه بر صرفه جویی اقتصادی، از بروز خطرات بهداشتی و زیست محیطی نیز جلوگیری می شود. در این مقاله، عوامل موثر بر قیمت هگزان را بررسی کرده و به نکات ایمنی مهمی که هنگام استفاده از این ماده باید رعایت کنید، اشاره خواهیم کرد.
تعریف و ماهیت هگزان
قبل از هر چیز باید بدانیم که هگزان چیست. هگزان یک آلکان اشباع شده با زنجیره کربنی مستقیم است. هگزان فرمول ساده ای شامل شش اتم کربن و چهارده اتم هیدروژن دارد. این ترکیب به صورت مایع بی رنگ، فرار و با بوی ملایم شناخته می شود. هگزان به دلیل غیرقطبی بودن، توانایی حل کردن بسیاری از ترکیبات آلی را دارد. از این رو، به عنوان یکی از حلال های محبوب در صنایع مختلف شناخته می شود.
هگزان دارای پنج ایزومر ساختاری مختلف است که هرکدام دارای خواص و کاربردهای خاص خود می باشند:
- نرمال-هگزان (n-Hexane): رایج ترین فرم هگزان، دارای یک زنجیره مستقیم از شش اتم کربن.
- ۲–متیل پنتان (Isohexane): شامل پنج اتم کربن در زنجیره اصلی و یک شاخه متیل در کربن دوم.
- ۳–متیل پنتان: ساختاری مشابه ۲-متیل پنتان اما با شاخه متیل در کربن سوم.
- ۲،۲–دی متیل بوتان: دارای یک زنجیره چهارکربنی با دو گروه متیل متصل به کربن دوم.
- ۲،۳–دی متیل بوتان: دارای یک زنجیره چهارکربنی با دو گروه متیل در کربن دوم و سوم.
هر یک از این ایزومرها دارای خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی هستند، اما همگی در دسته آلکان ها قرار دارند.
ویژگی های فیزیکی و شیمیایی هگزان، از جمله فرمول هگزان به شرح زیر هستند:
| ویژگی | مقدار |
| فرمول شیمیایی | C₆H₁₄ |
| جرم مولی | ۸۶.۱۸ g/mol |
| نقطه جوش | ۶۸.۷ درجه سانتی گراد |
| نقطه ذوب | ۹۵.۳- درجه سانتی گراد |
| چگالی | ۰.۶۵۸ g/cm³ |
| انحلال پذیری در آب | نامحلول |
| انحلال پذیری در حلال های آلی | محلول در اتانول، کلروفرم و بنزن |
| بوی شیمیایی | ملایم، شبیه به بنزین |
هگزان یک ترکیب غیرقطبی است که در آب حل نمی شود؛ اما در حلال های آلی به راحتی حل می شود. این ویژگی، آن را به گزینه ای مناسب برای استخراج، جداسازی و فرآوری مواد آلی تبدیل کرده است.
هگزان به طور عمده از نفت خام و گاز طبیعی استخراج می شود. این ماده طی فرآیند تقطیر جزء به جزء در پالایشگاه ها جداسازی شده و برای استفاده های مختلف آماده خواهد شد. خلوص هگزان در صنایع مختلف، متفاوت است؛ به عنوان مثال، در صنایع دارویی و غذایی باید خلوص بالاتری داشته باشد.
کاربردهای گسترده هگزان در صنایع
هگزان کاربردهای بیشماری دارد که برخی از این کاربردها عبارتند از:
- هگزان در صنعت نفت و پتروشیمی
هگزان یکی از حلال های مهم در پالایشگاه های نفت و گاز است. هگزان در فرآیندهای مختلف مانند جداسازی هیدروکربن ها، تصفیه ترکیبات نفتی و افزایش بازدهی محصولات پالایشگاهی مورد استفاده قرار می گیرد.
- هگزان در صنعت غذایی
یکی از مهمترین کاربردهای هگزان، استفاده در استخراج روغن های گیاهی از دانه هایی مانند سویا، ذرت و آفتابگردان است. این فرآیند شامل مراحل زیر می باشد:
- آماده سازی دانه ها و آسیاب کردن آن ها.
- استخراج روغن با هگزان (باعث جداسازی چربی ها از مواد جامد می شود.)
- تبخیر و حذف هگزان از روغن برای خالص سازی نهایی.
هگزان به دلیل توانایی بالای خود در استخراج چربی ها، در صنایع غذایی استفاده می شود؛ اما باید اطمینان حاصل شود که بقایای آن در محصولات نهایی باقی نماند.
در کنار حلال‌هایی مانند هگزان، گازها نیز در صنایع غذایی نقش مهمی ایفا می‌کنند. کربن دی اکسید یکی از این گازها است که در فرآیندهای مختلف صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر به صفحه کاربرد کربن دی اکسید در صنایع غذایی مراجعه کنید.
- هگزان در صنایع شیمیایی و تولید مواد پلاستیکی
هگزان در تولید پلیمرها، لاستیک های مصنوعی و انواع پلاستیک ها نقش مهمی دارد. همچنین، به عنوان یک ماده واسطه در تولید ترکیبات شیمیایی مختلف استفاده می شود.
- هگزان در آزمایشگاه ها و تحقیقات علمی
در محیط های تحقیقاتی، هگزان به عنوان یک حلال غیرقطبی قوی برای انجام تست های کروماتوگرافی و استخراج ترکیبات آلی مورد استفاده قرار می گیرد.
- هگزان در صنایع دارویی و پزشکی
در تولید برخی داروها و مواد شیمیایی دارویی، هگزان به عنوان حلال استخراج و فرآوری استفاده می شود. با این حال، به دلیل سمیت احتمالی آن، استفاده از آن در صنایع دارویی، نیازمند نظارت و استانداردهای سختگیرانه ای است.
مطالب بیشتر: یخ خشک در پزشکی
- هگزان در تولید چسب، رنگ و جوهر
هگزان در فرمولاسیون انواع چسب های صنعتی، رنگ های حلال پایه و جوهرهای چاپ به کار می رود. فراریت بالای آن باعث تسریع در خشک شدن این محصولات می شود.
- هگزان در صنعت خودرو و تعمیرات مکانیکی
در تعمیرات خودرو، هگزان برای تمیز کردن قطعات موتور، چربی زدایی و حذف آلودگی ها به کار می رود. این ماده به راحتی می تواند چربی ها و روغن ها را حل کرده و قطعات فلزی را پاکسازی کند.
در حالی که هگزان در صنایع مختلف کاربرد دارد، کربن دی اکسید نیز برای افزایش برداشت نفت استفاده می‌شود. با مراجعه به صفحه استفاده کربن دی اکسید برای افزایش برداشت نفت درباره این موضوع بیشتر بخوانید.
نحوه تشخیص هگزان با کیفیت و استاندارد
هگزان به عنوان یک حلال صنعتی و آزمایشگاهی در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما کیفیت و خلوص این ماده تاثیر مستقیمی بر عملکرد آن در فرآیندهای تولیدی و آزمایشگاهی دارد. خرید هگزان ناخالص یا نامرغوب می تواند باعث کاهش کارایی، ایجاد مشکلات ایمنی و حتی آسیب به تجهیزات و محصولات نهایی شود؛ بنابراین، تشخیص هگزان باکیفیت، امری ضروری است. مهم ترین روش های تشخیص هگزان خالص و استاندارد عبارتند از:
- بررسی گواهی آنالیز (COA – Certificate of Analysis)
یکی از بهترین روش های تشخیص کیفیت هگزان، بررسی گواهی آنالیز (COA) است که توسط تولیدکننده یا فروشنده معتبر ارائه می شود. این گواهی شامل اطلاعاتی مانند موارد زیر می باشد:
- درصد خلوص: هگزان صنعتی معمولا ۹۵٪ تا ۹۹٪ خلوص دارد، درحالی که هگزان آزمایشگاهی و دارویی ممکن است به ۹۹.۹٪ برسد.
- وجود ناخالصی ها: وجود ترکیباتی مانند هپتان، پنتان یا بنزن در مقادیر بیش ازحد مجاز، می تواند نشان دهنده کیفیت پایین محصول باشد.
- نقطه جوش و دانسیته: مشخصات فیزیکی هگزان استاندارد باید با داده های علمی و فنی تطابق داشته باشد.
- شفافیت و رنگ هگزان
هگزان خالص و باکیفیت، مایعی بی رنگ و شفاف است. هرگونه تغییر رنگ به زرد یا قهوه ای می تواند نشان دهنده وجود ناخالصی یا اکسیداسیون باشد. نحوه بررسی رنگ و شفافیت هگزان به شرح زیر است:
- مقدار کمی از هگزان را در یک ظرف شیشه ای شفاف بریزید و در مقابل نور بررسی کنید.
- نباید هیچ گونه ذرات معلق یا تیرگی در مایع مشاهده شود.
- رنگ زرد یا کدر بودن نشانه وجود ناخالصی های آلی یا اکسید شدن ترکیبات است.
- بررسی بوی هگزان
هگزان بوی ملایم و مشخصی دارد. اگر هگزان خریداری شده بوی بسیار تند یا نامطبوع داشته باشد، ممکن است حاوی موارد زیر باشد:
- حاوی ترکیبات سمی مانند بنزن یا تولوئن
- به درستی تصفیه نشده و حاوی ناخالصی های هیدروکربنی سنگین تر
در هنگام بررسی بو، هرگز نباید مستقیما از نزدیک استنشاق کنید. بخارات هگزان سمی و خطرناک هستند؛ بنابراین همیشه در محیط دارای تهویه مناسب این کار را انجام دهید.
- نقطه جوش و تبخیر هگزان
هر حلال دارای نقطه جوش مشخصی است. هگزان استاندارد در دمای حدود ۶۸-۷۰ درجه سانتی گراد می جوشد. اگر هگزان خریداری شده در دمای پایین تر یا بالاتر از این مقدار تبخیر شود، ممکن است دارای ناخالصی هایی باشد.
کارهای زیر را جهت تست تبخیر هگزان انجام دهید:
- مقدار کمی از هگزان را روی یک سطح تمیز و غیرقابل احتراق بریزید.
- اجازه دهید در دمای اتاق تبخیر شود.
- اگر پس از تبخیر، هیچ گونه باقی مانده ای روی سطح باقی نماند، هگزان خالص است.
- وجود چربی، لکه یا پسماند نشان دهنده ناخالصی می باشد.
- تست انحلال پذیری و سازگاری شیمیایی
هگزان به خوبی در ترکیبات آلی و چربی ها حل می شود؛ اما در آب، غیر محلول است. تست زیر را برای بررسی انحلال پذیری انجام دهید:
- مقدار کمی از هگزان را در آب بریزید.
- هگزان نباید در آب حل شود و باید یک لایه جداگانه روی آب تشکیل دهد.
اگر مشاهده کردید که هگزان به صورت غیرعادی در آب پخش شد یا تغییر رنگ داد، احتمالا ناخالصی های محلول در آن وجود داشته باشند.
هگزان یک حلال صنعتی است، اما گازهای نجیب نیز در صنایع مختلف کاربردهای فراوانی دارند. برای آشنایی با کاربردهای گازهای نجیب، به صفحه گاز نجیب مراجعه کنید.
- انتخاب تامین کننده معتبر
حتی اگر تمام تست های بالا را انجام دهید، باز هم خرید از یک تامین کننده معتبر بهترین روش برای اطمینان از خلوص هگزان است.
نکات ایمنی در استفاده از هگزان
هگزان یک ترکیب سمی و فرار است که قرار گرفتن در معرض آن می تواند اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان داشته باشد. این اثرات می توانند کوتاه مدت یا بلندمدت باشند که به شرح زیر هستند:
1.تاثیرات کوتاه مدت (حاد)
اگر فردی به طور ناگهانی در معرض مقدار زیادی از بخارات هگزان قرار گیرد، ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
- سرگیجه و سردرد
- تهوع و استفراغ
- سوزش چشم، بینی و گلو
- ضعف عضلانی و خستگی شدید
- کاهش تمرکز و خواب آلودگی
2. تاثیرات بلندمدت (مزمن)
تماس طولانی مدت با هگزان، به ویژه در محیط های صنعتی، می تواند مشکلات جدی زیر را ایجاد کند:
- نوروپاتی محیطی: آسیب به اعصاب محیطی که می تواند باعث بی حسی، گزگز و ضعف عضلانی در دست ها و پاها شود.
- اختلال در سیستم عصبی مرکزی (CNS): تماس طولانی با هگزان می تواند منجر به کاهش حافظه، افسردگی و کندی ذهنی شود.
- آسیب به دستگاه تنفسی: استنشاق مداوم بخارات هگزان ممکن است، موجب التهاب مزمن ریه ها و مشکلات تنفسی شود.
هگزان می‌تواند برای سلامتی مضر باشد، اما گازهای دیگری مانند گاز کربن مونوکسید نیز بسیار خطرناک هستند. برای آشنایی با خطرات گاز کربن مونوکسید، به صفحه گاز کربن مونوکسید چیست مراجعه کنید.
اقدامات ایمنی که باید در مواجهه با هگزان در محیط کار انجام دهید، عبارتند از:
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
برای کاهش خطرات هگزان، افراد در محیط های صنعتی و آزمایشگاهی باید از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده کنند. این تجهیزات شامل موارد زیر می شوند:
| نوع تجهیزات | عملکرد |
| ماسک تنفسی (Respirator) | جلوگیری از استنشاق بخارات سمی |
| دستکش های مقاوم شیمیایی | جلوگیری از تماس هگزان با پوست |
| عینک ایمنی (Safety Goggles) | محافظت از چشم ها در برابر پاشش مایع |
| لباس کار مخصوص (Chemical-Resistant Suit) | کاهش تماس پوستی |
- تهویه مناسب
جهت تهویه مناسب محیط کار، اقدامات زیر را انجام دهید:
- استفاده از هودهای شیمیایی برای جلوگیری از انتشار بخارات در محیط.
- نصب سیستم های تهویه قوی در کارخانه ها و آزمایشگاه ها.
- رعایت نکات ایمنی در حمل و نگهداری
هنگام حمل و نگهداری هگزان، موارد زیر را در نظر بگیرید:
- نگهداری هگزان در ظروف دربسته و مقاوم به مواد شیمیایی.
- عدم قرار دادن مخازن در معرض حرارت و شعله مستقیم (هگزان ماده ای به شدت اشتعال پذیر است).
- برچسب گذاری صحیح ظروف برای جلوگیری از اشتباه در استفاده.
هگزان یک ترکیب آلی است، اما آیا می‌دانستید گازهای دیگری مانند نیتروژن دی اکسید نیز می‌توانند برای محیط زیست مضر باشند؟ برای آشنایی با اثرات مخرب نیتروژن دی اکسید، به این صفحه مراجعه کنید.
- اقدامات اضطراری در مواجهه با هگزان
هنگام برخورد با هگزان، بسته به میزان تماس با آن، کارهای زیر را انجام دهید:
- تماس پوستی و چشمی: اگر هگزان روی پوستتان ریخت، بلافاصله با آب و صابون، پوست خود را شستشو دهید. در صورت ورود به چشم، حداقل ۱۵ دقیقه با آب جاری شستشو داده شود و به پزشک مراجعه کنید.
- استنشاق بخارات هگزان: فرد باید به هوای آزاد منتقل شود. در صورت مشکلات تنفسی، اکسیژن رسانی و کمک پزشکی فوری انجام شود.
- بلعیدن هگزان: هرگز فرد را مجبور به استفراغ نکنید (چون ممکن است باعث ورود هگزان به ریه ها و آسیب جدی شود). فورا به مراکز درمانی مراجعه شود.
- روش های دفع صحیح هگزان
هگزان نباید مستقیما در فاضلاب یا محیط زیست تخلیه شود؛ زیرا می تواند باعث آلودگی شدید آب های زیرزمینی و اکوسیستم ها شود. روش های دفع مناسب عبارتند از:
- استفاده از ظروف مخصوص پسماندهای شیمیایی برای جمع آوری هگزان مصرف شده.
- سوزاندن کنترل شده در کوره های صنعتی با رعایت استانداردهای زیست محیطی.
- بازیافت از طریق روش های تقطیر مجدد برای کاهش مصرف و آلودگی.
بیشتر بخوانید: مضرات کربن دی اکسید
هگزان در مقایسه با سایر حلال ها
هگزان در دسته حلال های هیدروکربنی قرار می گیرد که شامل ترکیباتی مانند تولوئن، استون، بنزن، هپتان و اتیل استات است. هرکدام از این حلال ها دارای ویژگی های خاصی هستند که می توانند مزایا و معایبی نسبت به هگزان داشته باشند.
- مقایسه هگزان با بنزن (C₆H₆)
| ویژگی | هگزان | بنزن |
| سمیت | نسبتا سمی | بسیار سمی و سرطان زا |
| انحلال پذیری | غیرقطبی و ضعیف در آب | غیرقطبی و ضعیف در آب |
| نقطه جوش | ۶۸.۷°C | ۸۰.۱°C |
| پایداری | پایدارتر از بنزن | تمایل به تولید ترکیبات سرطان زا |
| خطرات زیست محیطی | متوسط | بالا |
بنزن به دلیل خاصیت سرطان زایی بالا کمتر از هگزان استفاده می شود، اما هر دو ترکیب نیاز به احتیاطات ایمنی دارند.
- مقایسه هگزان با استون (C₃H₆O)
| ویژگی | هگزان | استون |
| سمیت | متوسط | کمتر از هگزان |
| قابلیت حل کردن چربی ها | بالا | بسیار بالا |
| انحلال پذیری در آب | نامحلول | کاملا محلول |
| سرعت تبخیر | متوسط | بسیار بالا |
| اشتعال پذیری | بالا | بسیار بالا |
استون نسبت به هگزان سمیت کمتری دارد؛ اما سرعت تبخیر و اشتعال پذیری بالای آن می تواند خطراتی را ایجاد کند.
- مقایسه هگزان با تولوئن (C₆H₅CH₃)
| ویژگی | هگزان | تولوئن |
| سمیت | متوسط | نسبتا بالا |
| قدرت حلالیت | متوسط | بالا |
| نقطه جوش | ۶۸.۷°C | ۱۱۰.۶°C |
| اشتعال پذیری | بالا | بالا |
تولوئن قدرت حلالیت بیشتری دارد؛ اما سمیت آن بیشتر از هگزان است و می تواند بر سیستم عصبی اثر منفی بگذارد.
عوامل موثر بر قیمت هگزان
قیمت هگزان به عوامل متعددی بستگی دارد که این عوامل عبارتند از:
- گرید و خلوص محصول: هگزان در گریدهای مختلفی مانند صنعتی، آزمایشگاهی و خوراکی عرضه می شود. هرچه خلوص هگزان بالاتر باشد، قیمت آن نیز افزایش می یابد.
- حجم سفارش: خرید هگزان به صورت عمده معمولا با تخفیف های ویژه ای همراه است. درحالی که خرید در مقادیر کم، هزینه بیشتری در بر دارد.
- نوسانات بازار و قیمت مواد اولیه: تغییرات در بازار جهانی نفت و مشتقات آن می تواند بر قیمت هگزان تاثیرگذار باشد.
- هزینه های حمل و نقل: فاصله مکانی بین تامین کننده و مصرف کننده و همچنین روش های حمل و نقل مورد استفاده، می تواند بر قیمت نهایی هگزان تاثیر بگذارد.
برای اطلاع از قیمت و جزییات دقیق درباره هگزان با کارشناسان ما تماس بگیرید.
از کجا هگزان بخریم؟
انتخاب تامین کننده معتبر برای خرید هگزان از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. خرید هگزان از شرکت معتبر مزایای بیشماری دارد که برخی از آنها عبارتند از:
- کیفیت تضمین شده
- قیمت رقابتی
- تامین پایدار
- ارائه مشاوره و پاسخ گویی به سوالات مشتریان
برای ثبت سفارش و کسب اطلاعات بیشتر، می توانید با ما تماس حاصل فرمایید.
با کربن بارد، خرید مطمئن را تجربه کنید
